Fiskus może sam oszacować dochód podatnika

Jeśli podatnik nie posiada danych niezbędnych do ustalenia rzeczywistej wielkości osiągniętego przez siebie dochodu, fiskus może sam zdecydować o wysokości jego podatku dochodowego. Szacowanie dochodu przez urzędników to jednak rzadka procedura.

Z zgodnie z przepisami Ordynacji podatkowej, urząd skarbowy jest uprawniony do samodzielnego oszacowania dochodu podatnika, jeśli:
- brak jest ksiąg podatkowych lub innych danych niezbędnych do jej określenia,
- dane wynikające z ksiąg podatkowych nie pozwalają na określenie podstawy opodatkowania,
- podatnik naruszył warunki uprawniające do korzystania ze zryczałtowanej formy opodatkowania.

Bez wizyty fiskusa

Szacunek dochodu bowiem powinien być jednak traktowany jako ostateczny środek ustalenia podstawy opodatkowania i stosowany w sytuacjach, gdy nie ma żadnej innej możliwości jej określenia.

Organ podatkowy ma obowiązek odstąpić od określenia podstawy opodatkowania w drodze oszacowania, jeżeli na jej określenie pozwalają dane wynikające z ksiąg podatkowych, uzupełnione dowodami uzyskanymi w toku postępowania.

Jeśli zatem podatnik, który na przykład nie prowadził w danym roku księgi podatkowej, błędnie zakładając, że przysługuje mu prawo do opłacania karty podatkowej, posiada dowody pozwalające choćby w części ustalić przychody i koszty ich uzyskania w rzeczywistej wysokości, fiskus oszacuje jedynie ten dochód, na który podatnik nie posiada dowodu jego osiągnięcia (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 26 maja 2010 r., II FSK 2008/09).

Szacowanie w ostateczności

W wyroku z 21 lipca 2011 r. (II FSK 2393/10) NSA przypomniał, że w orzecznictwie sądowym akcentowana jest konieczność stosowania szacunku dopiero wtedy, gdy nie ma danych źródłowych umożliwiających ustalenie faktycznej podstawy opodatkowania. Zatem dopiero w sytuacji, gdy podatnik nie będzie dysponował żadnymi danymi źródłowymi (np. fakturami, ewidencjami klientów, rachunkami uproszczonymi, umowami świadczenia usług), fiskus będzie uprawniony do ustalenia podstawy opodatkowania w drodze szacowania dochodu. Polega to na przybliżonym określeniu wartości podstawy opodatkowania.

Ordynacja podatkowa do dyspozycji urzędników pozostawia następujące metody szacowania dochodu podatnika:

porównawczą wewnętrzną – polega na porównaniu wysokości obrotów w tym samym przedsiębiorstwie za poprzednie okresy, w których znana jest wysokość obrotu,
porównawczą zewnętrzną – tu porównuje się wysokości obrotów w innych przedsiębiorstwach prowadzących działalność o podobnym zakresie i w podobnych warunkach,
remanentową – polega na porównaniu wartości majątku przedsiębiorstwa na początku i na końcu okresu, z uwzględnieniem wskaźnika szybkości obrotu,
produkcyjną – ustala się w niej zdolności produkcyjnej przedsiębiorstwa,
kosztową – w tym wypadku ustalana jest wysokość obrotu na podstawie wysokości kosztów poniesionych przez przedsiębiorstwo, z uwzględnieniem wskaźnika udziałów tych kosztów w obrocie,
udziału dochodu w obrocie – polega na ustaleniu wysokości dochodów ze sprzedaży określonych towarów i wykonywania określonych usług, z uwzględnieniem wysokości udziału tej sprzedaży (wykonanych usług) w całym obrocie.

Warto pamiętać, że wybór metody jest dowolny, ale urząd będzie go musiał uzasadnić. Fiskus może szacować podstawę opodatkowania w inny sposób, niż opisane powyżej, ale tylko w szczególnie uzasadnionych przypadkach, gdy nie jest możliwe zastosowanie wskazanych metod.

Katarzyna Miazek, Tax Care
Adam Bujalski, księgowy Tax Care